“Hocanız Size Takar mıydı ?” başlıklı bir önceki yazımda insanların çoklukla kendilerini fazla önemsediklerinden, bu yüzden de zaman zaman komik duruma düştüklerinden bahsetmiştim. Ama insanın kendini gereğinden fazla önemsemesinin yarattığı en büyük sıkıntı, bence, insanı hata yapma lüksünden vazgeçmek zorunda bırakıyor olmasıdır.
İnsan bir kere kendini fazla önemsemeye başladı mı, hata yapabileceğini de kolay kolay kabullenemiyor. “Evet, hata yaptım” deyip yola devam etmek yerine, neden hata yapmadığını anlatmak gibi bir işe girişiyor. Hataya kılıf ararken, aslında çok daha büyük bir hataya kapılıveriyor: Anlamsız yere çokça zaman kaybediyor.
Oysa hepimiz insanız ve hata yapmamız kadar normal bir şey olamaz. Mesela, buradan açıkça itiraf edeyim ki, ben hataya son derece açık biriyim. Bunu söylemekte hiç bir zaman sakınca görmedim, iş görüşmelerimde bile.
Bundan bir kaç yıl önce yaptığım iş görüşmelerinden birinde insan kaynaklarından sorumlu bir kadın bana, hayattaki en büyük başarımı, on yıl sonra kendimi nerede görmek istediğimi, huzuru mu parayı mı seçeceğimi soruyordu sırayla. Ben, acaba sıradaki saçmalık ne diye düşünürken, beni şaşırtmayan başka bir cümle geliverdi: “Kendinizi bir iş ortamında düşünüp olumsuz bir özelliğinizi söyler misiniz ?” Bu tip basmakalıp ve altı boş sorular soran birine kendimi anlatmaya çalışmak faydasızdı. Gülümseyip “Elbette” dedim, “mesela ben zaman zaman hata yapabilen biriyim.” Cevabımı kafasındaki veritabanı üzerindeki hiç bir veri ile eşleştiremediğini kurduğu cümle zaten belli etmişti: “Ama bu çok kritik bir görev, hatalı kararlar verdiğinizde kurum bundan olumsuz etkilenebilir.” Görüşmenin ikinci aşamasına zaten geçemeyeceğim belli olmuştu: “Haklısınız tabii,” dedim, “Bence siz benimle vakit kaybetmek yerine, hata yapmayan adaylarla görüşmelerinize devam etmelisiniz.”
Sahi, hayatı boyunca hata yapmayan bir insan olabilir mi? Böyle bir soruya herhangi bir kimsenin ben hata yapmam diye cevap vereceğini sanmıyorum. Peki, gerçekten öyle mi? Gerçekten siz de benim gibi hata yapabilen insanlardan biri misiniz? Çünkü benim deneyimlerim yeryüzünün hayatı boyunca hiç hata yapmayan insanlarla dolu olduğunu söylüyor.
Bundan birkaç yıl önce bir yazılım şirketinde işe başladığımda beni devam eden bir projenin yönetimine atadılar. Proje tam anlamıyla batıktı ve müşteri gözünde bir şekilde kapanması gerekiyordu. Öncelikle, projenin başlatılma sebeplerini, amacını, şimdiye kadar nasıl ilerlendiğini, nasıl bir proje yönetim stratejisi yürütüldüğünü, hangi konularda sıkıntılar çıktığını, kısaca projenin neden bu noktaya geldiğini anlamaya çalıştım. İyi olan nokta, projenin geliştirilmesi sürecindeki tüm tarafların ortada bir başarısızlık olduğunu kabul ediyor olmasıydı. İşin garip tarafı ise, süreç boyunca hata yapmış tek bir kişi bile yoktu. Veritabanı üzerinde sürekli “deadlock” lar oluşuyordu ama veritabanını tasarlayan kişi bunun sorumluluğunu kabul etmiyor, yazılımın veri katmanının yanlış yazıldığını söylüyordu. Önceki, proje yöneticisi ekipten verim alamamıştı. Yazılımcı arkadaşlar müşterinin ne istediğini bilmediğini söylüyorlardı. Analistler müşterinin her toplantıda bambaşka ihtiyaçlarını gündeme getirdiğini anlatıyordu. Donanımsal mimarinin proje dokümanına uymamasının sebebi de üçüncü parti firmalardı. Müşteri ise yazılımın iş süreçlerini karşılamadığını vurguluyordu ısrarla.
Uzun sözün kısası, proje içindeki herkes işini büyük bir başarıyla yerine getirmişti. Projede yer alan herkes zaten işinde en iyiydi ve hata yapmazdı. Üç hafta sonunda yönetime verdiğim raporda projenin başarısızlık sebebini tek bir cümle ile açıklamam mümkün olmuştu: Bu kadar çok hatadan arınmış insandan oluşan bir ekibin geliştirdiği bir yazılımın başarılı olma imkanı bulunmamaktadır!
Bu bahsettiğim proje ekibinde çalışan hiç bir arkadaşımın da “Ben hayatım boyunca hata yapmadım, yapmam da!” gibi bir söylemi yoktu elbette. Zaman aralığını daraltıp “Bu kurumda çalıştığınız süre boyunca hata yaptınız mı?” sorusunun cevabı da aynıdır. “Bu proje boyunca hata yaptınız mı?” sorusuna de benzer bir cevap alacağınıza şüphe yok.
Pekala, bir de soruları genelden özele giderek sormak yerine, özelden genele giderek sormayı deneyin. Tartışma konusu olan her olayı tek tek ele aldığınızda, ilgili tarafların pek çok zaman hatasız olduğunu göreceksiniz. Öyle ki, pek çok kişi, tek tek masaya yatırılan her konuda hata yapmadığını şiddetle savunacaktır. Bunun sonucunda proje boyunca aslında hiç hata yapmamış ne çok insan olduğunu göreceksiniz. Bu tümevarım sorgusunda, sırasıyla proje boyunca hata yapmamış insanlarla, bu kurumda çalıştığı süre boyunca hata yapmamış insanlarla ve nihayetinde hayatı boyunca hata yapmamış insanlarla karşılaşmanız pek olasıdır.
Ama gerçekten de öyle değil mi? Siz hiç hayatınızda hata yapmış bir Bakan/Başbakan/Başkan gördünüz mü? Ben filanca konuda hata yapmışım diyen bir muhalefet partisi lideri? “Öngörülerim tamamen yanlış çıktı, kabul ediyorum” diyen bir gazeteci? “Toplantıdaki stratejimiz hatalıymış, sizin önerinize keşke kulak verseymişim” diyen bir genel müdür? “Müşterinin iş süreçlerini yanlış yorumlamışız” diyen bir iş analisti? “Hocanın bana aslında taktığı filan yok, adımı bile bilmiyor, keşke daha çok ders çalışsaymışım” diyen bir öğrenci?
Pekala siz ne dersiniz, siz hayatınızda hiç hata yaptınız mı ?
Bülent Göven